ԱՄՈՒՍՆԱԿԱՆ ԹԵՐԱՊԻԱՅԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԿՈՆՑԵՊՑԻԱՆԵՐԸ

Նյութը պատրաստել է ՀՊՄՀ ԿՀՍ ֆակուլտետի ուսանողուհի Մարգարիտա Թովմասյանը

Նախաբան

Մասնագիտական գրականության մեջ առանձնացվում են ընտանիքի հետ հոգեբանական աշխատանքի որոշակի ուղղություններ, որոնք տարբերվում են ինչպես իրենց մեթոդաբանությամբ, այնպես էլ աշխատանքի նպատակային ուղղվածությամբ: Հետևաբար, դրանցում տարբեր է նաև ընտանիքի բնույթի և նշանակության հասկացումը: Նման պայ- մաններում առաջ է գալիս ընտանիքի հոգեբանական հետազոտության և ընտանիքի հետ տարվող հոգեբանական աշխատանքի առանձին ուղղությունների համակարգման անհրաժեշտություն: Առավել լայն իմաստով ընտանիքի հետ հոգեբանական աշխատանքի խնդիրներն ուսումնասիրվում են «Ընտանիքի հոգեբանության» շրջանակներում: Ըստ սահմանման՝ «Ընտանիքի հոգեբանությունը» հոգեբանության միջգիտակարգային բնագավառ է, որը ներառում է սոցիոլոգիական, տնտեսագիտական, փիլիսոփայական, պատմագիտական, իրավաբանական, ժողովրդագրական, ազգաբանական և այլ բնագավառների հետազոտություններ: Ընտանեկան հոգեբանության տվյալները կազմում են այն հիմքը, որի վրա կառուցվում և գործնականում կիրառվում են ընտանիքի օգնության սոցիալական, հոգեբանական և հոգեթերապիական տարբեր ծրագրեր: Ընտանիքի և ամուսնության հետազոտություններն առաջին հերթին կոչված են բացահայտելու այն պայմաններն ու գործոնները, որոնք ազդում են ընտանիքի բարեկեցության և դրա անդամների հոգեկան առողջության վրա:

Ամուսնական թերապիան իրենից ներկայացնում է հոգեթերապիայի յուրահատուկ ձև, որը ուղղվաց է զույգի և նրանց խնդիրների վրա։ Այն օգնում է ամուսնական զույգին հաղթահարել ընտանեկան կոնֆլիկտները և ճգնաժամային իրավիճակները, փոխհարաբերություններում հասնել       հարմոնիայի, բավարարել փոխադարձ պահանջմունքները։ Ամուսնական թերապիան հանդիսանում է ամուսնական հարաբերությունների խախտման բուժում։ Այսպիսի բուժումն ուղղված է ամուսնական հարաբերությունների կարգավորմանը, ինչը թույլ է տալիս թողնել դրական ազդեցություն ամուսինների համատեղ կյանքի վրա։ Ամուսնական թերապիայի պրակտիկայում գերակշռում է աշխատանքը զուգից երկուսի հետ միաժամանակ, չնայած դա պարտադիր չէ։

Օլսոնը/1975/ գնում է, որ այս թերապիայի նպատակն է հանդիսանում օգնել ամուսիններին փոխհարաբերություններում իրար ավելիլավ հասկանալ, նրանցից յուրաքանչյուրի փոխադարձ պահանջմունքները բավարարելը, զարգացնելով դրական անձնային որակներ։ Սադոչկովան/1976/ նույնպես տեսնում է ամուսնական թերապիան հոգեթերապիայի մի ձև, քանի որ խոսքը գնում է զուգընկերների փոխազդեցության փոփոխմանը, գտնվելով կոնֆլիկտի մեջ։

Որոշ խնդիրներ առաջանում են <<ամուսնական թերապիա>> և <<ընտանեկան խորհրդատվություն>> հասկացությունները չտարբերելու պատճառով, քանի որ երկու դեպքերում էլ խոսքը գնում է ամուսիններին օգնելու մասին, իրենց խնդիրները կոնֆլիկտները և անհամաձայնությունները լուծելու հարցում։

Որոշ հեղինակների կարծիքով, այս հասկացողությունների տարբերակումն անիմաստ է, քանի որ դրանք գործ ունեն միևնույն երևույթի հետ և գործում են միանման մեթոդներով /Արդ, Արդովա, Սադոչկովա/։

Մյուս կողմից, ընտանեկան խորհրդատվությունը կարելի է դիտել որպես ամուսնական թերապիայի ձևերից մեկը, քանի որ ընտանեկան խորհրդատվության մեջ խոսքը գնում է ավելի պարզ, մակերեսային և կարճաժամկետ հոգեթերապևտիկ ազդեցության մասին, հիմնականոմ ճգնաժամային իրավիճակներում։ Խորհրդատվությունը թույլ է տալիս ելք գտնել կոնկրետ կոնֆլիկտային իրավիճակներից, դրա հետ մեկտեղ ավելի  հաճախ օգտագործվում են այնպիսի մեթոդներ, ինչպիսին պարզաբանումը, խրախուսանքը, անհատական առաջարկությունները և խորհուրդները։ Ամուսնական թերապիան բնորոշվում է ավելի խորը և աստիճանակարգված մոտեցմամբ, օրինակ դժվարագույն հոգեդինամիկ ֆակտորների նպատակադրված ուսումնասիրումը, ներառյալ նախկինում չգիտակցված մոտիվները, որոնք մինչև այժմ ազդեցություն են գործում։ Իրականում սա պահանջում է մեծ ջանքեր, երբ խոսքը գնում է ֆիքսված, ոչ ակտիվ վարքի ձևի մասին,որը խախտում է ամուսինների փոխհարաբերությունները, և նրանց փոխհարաբերությունների վերականգնման մասին։

Գոյություն ունի ևս մեկ կարծիք, համաձայն որի ընտանեկան խորհրդատվությունը և թերապիան տարբերակում են նրանով, թե ինչի հետ է աշխատանք տարվում․ ստիպված ենք լինում գործ ունենալ անհամապատասխանության խնդրով կամ առանձին խանգարումներով։ Այսպիսով, Նակոնեցնին հաստատում է, որ ընտանեկան խորհրդատվության մեջ աշխատանքը ուղղվաց է այցելուի անհատական խնդիրների լուծման վրա, ընտանեկան կյանքին վերաբերող, միչդեռ ամուսնական թերապիան զբաղվում է ամուսնական հարաբերությունների խանգարման լուծման խնդրով։ ընտանեկան խնդիրները բնորոշվում են ինչպես սոցիալական կոնֆլիկտային իրավիճակները, որը պահանջում է սոցիալական հարաբերությունների վերականգնում, ինչը թուլ է տալիս ամուսիններին հասնել ադեկվատ փոխադարձ ադապտացիայի։ Հեղինակ նաև նշում է, որ ընտանեկան խնդիրները վերբերում են ոչ միայն ամուսինների միջև տարաձայնություններին։ Երբ, օրինակ, ընտանեկան խնդիրների մեջ են խառնվում ամուսիննեից մոկի ծնողները, կարող է ստեղծվել խնդրահարույց իրավիճակ, ինչը, միևնույն ժամանակ, չի նշանակում, որ ամուսինների միջև կոնֆլիկտ կա։ Այսպիսի դեպքերում խորհրդատվությունը և խորհուրդը ամուսիննեին խնդրի հարդեցման կամ մեղմացման վերաբերյալ հերիք է լինում։

Ինստիտուտցիոնալ տեսանկյունից /ընտանեկան խորհրդատվությունը կարծես մի ինչ-որ ինստիտուտ/ ամուսնական թերապիան կարող է դիտվել որպես ընտանեկան խորհրդատվության աշխատանքի ձևերից մեկը, որը գործ ունի կարեորագույն խնդիրների, կոնֆլիկտների, անհամաձայնությունների և ամուսնական հարաբերությունների խանգարման հետ։ Խորհրդատվական աշխատանքի այլ ձևեր կարող են լինել՝ օգնություն իրավական հարցերը լուծելու մեջ, սեռական կյանքին վերաբերող հարցերում, հղիանալուց պաշտպանվելու, ժառանգությանը վերաբերող հարցերում, ինչպես նաև աշխատանք վարվելակերպի հետ, ինչը զգուշացնում է բաժանության մասին։

Վերոնշյալ հասկացությունների մանրակրկիտ դիտման դեպքում պարզ է դառնում, որ նրանք նշանակալի կերպով նման են իրար /օբյեկտի հանդեպ վերաբերմունքով, նպատակներով և մեթոդներով/, բայց պահպանում են իրենց, իրականում քիչ, բնորոշ տարբերությունները։

Ընտանեկան թերապիան ի տարբերություն ամուսնական թերապիայի, աշխատանք է ծավալում ամբողջ ընտանիքի մաշտաբով, ներառյալ երեխաները, ընդորում ուշադրությունը ուղղված է հիմնակնում ծնողների և երեխաների միջև հարաբերությունների վրա։ Սա ավելի շուտ տեղի է ունենում պրակտիկ պահանջներից ելնելով, երեխաների հետազոտությունների հոգեբանական և հոգեբուժական արդյունքների համար և հիմնվում է այն ուսումնասիրված ընտանիքների փորձի վրա, որոնք ունեն շիզոֆրենիայով հիվանդ երեխաներ։ Այսպիսով, թերապիայի ժամանակակից տեսնակյունից ամուսնական թերապիան տարբերվում է ընտանեկանից ինչպես պատմական արմատներով, այնպես էլ իր մոտեցումներով։

Եթե խոսենք ավելի կոնկրետ, ուրեմն ընտանեկան թերապիան կարելի է ձևակերպել երկու ձև.

a.թերապևտիկ մեթոդ, որի ընթացքում թերապևտը անցկացնում է բուժման սեանս ամբողջ ընտանիքի հետ,

b.տեսական մոտեցում, որի ժամանակ այցելուի որակական հատկանիշները չեն դիտվում անհատական, այլ ամբողջ ընտանիքի հետ միասին։

Ամուսնական թերապիայի տարբեր կոնցեպցիաները համաձայնվում են միայն ամուսնական դիսհարմոնիայի հիմնական պատճառների և պաթոգենեզի հարցում և նախընտրում են օգտագորցել բուժման որոշակի մեթոդներ։ Այժմյան ժամանակներում ամենից շատ հայտնիություն են վայելում դինամիկ, վարքաբանական և մարդասիրական-հոգեբանական ուղղությունները։

Դրանից բացի, կարելի է նշել նաև կոմունիկատիվ, տրանսակտային, ռացիոնալիստական և սիստեմային ուղղությունները։ Կոմունիկատիվը նմանություններ ունի բիհևիորիստականի հետ, որոշ չափով նաև հումանիտար և սիստեմային ուղղությունների հետ, այն կապված է նաև ամուսնական թերապիայի այլ մոտեցումների հետ։ Տրանսակտային-վերլուծական մոտեցումը իրենից ներկայացնում է ուղղակի Բեռնի սկզբունքների կիրառումը <<էգո>> վիճակի, <<կյանքի սցենարների>> և միջանձնային խնդիրները ամուսնական հարաբերությունների շրջանակներում։ Միևնույն ժամանակ, կանգ առնենք ռացիոնալիստական /կամ դաստիարակչական/ մոտեցման վրա, որի մասին խոսում են, օրինակ, Արդը, Էլլիսը, Հարպերը։ Տվյալ ուղղության մեջ ամուսնական հարաբերություններում առանձնացվում են բարձր զգացումները որպես առաջնային ֆակտոր, անձնական արժանապատվության և ալտրուիզմի զգացումը։ Հիմա ուշադրությունը ուղղենք դեպի համակարգային մոտեցում, որը ավելիլայն կիրառում ունի ընտանեկան թերապիայում, ինչպես նաև քննարկված են համալիր մոտեցման հնարավորությունները։ (1)

Դինամիկ մոտեցումը ամուսնական թերապիայում

Դինամիկ մոտեցման մեջ ամուսնական դիսհարմոնիան դիտվում է ամուսինների վարքի ներքին մոտիվացիայի տեսանկյունից։ Նկատվում է միջանձնային հարաբերությունների դինամիկան և նրա կապը հոգեկան պրոցեսների դինամիկայի հետ։ Ուսումնասիրվում են հույսերը չարդարանալու դեպքեր, պայմանավորված նախկին կյանքի փորձի հետ կապված, գլխավոր կերպով ստացված մանկությունում։ Ընթացիկ ընտանեկան կոնֆլիկտները դիտվում են հաշվի առնելով նախկին կոնֆլիկտների կրկնվողականությունը, ինչպես նաև վարքի ձևը, որը ձեռք է բերել նախկին, էմոցիոնալ կերպով սահմանափակ հարաբերություններում։ Սրա հետ մեկտեղ հաշվի է առնվում ընտանիքի ազդեցությունը, որտեղ ամուսինները մեծացել են, այդ ընտանիքին բնորոշ մթնոլորտում, հավասարակշռության, հանգստության, հոր և մոր միջև պարտավորությունների և իրավունքների բաշխման, ծնողներից օրինակ վերցնելով։

Դինամիկ մոտեցման հիմնական կոնցեպցիաները

1․Գիտակցված և չգիտակցված ամուսնական համաձայնություն․

Մարտինը և Սագերը ուշադրությունը հիմնականում կենտրոնացնում են ամուսնական կոնտակտին, որը արձանագրված չէ պայմանագրով, փաստաթղթով կամ համաձայնությամբ, որը իր մեջ կկրի հույսեր կամ խոստումներ, որը պետք է իրականացնի ամուսիններից յուրաքանչյուրը իրենց հարաբերությունները օրինականացնելով։ Այս համաձայնությունն ունի փոխադարձ պայմանավորվածություն, քանի որ ներառում է այն, ինչը նրանցից յուրաքանչյուրը առաջարկում է տալ, և ինչը մտադիր է ստանալ։

Ամուսնության համաձայնությունը կարող է լինել․

a.              գիտակցված և վերբալիզացված,

b.             գիտակցված և չվերբալիզացված,

c.              չգիտակցված։

2․Մանկությունում չբավարարված ցանկությունների պրոյեկցիա։

Դիքսը և Ուիլլին նշում են, որ ամուսիններից մեկի կամ երկուսի ամուսնական հարաբերությունների խանգարման դեպքում դրսևորվում են թաքնված պահանջմունքներ, որոնք փոքր ժամանակ չեն բավարարվել իրենց ծնողների կողմից։ Նման դեպքերում անհատը ավելի հաճախ ընտրում է իր համար այնպիսի զուգընկեր, որը կօգնի իրեն վերադառնալ իր մինչև վերջ չլուծված կոնֆլիկտներին։ Նևրոտիկ ընտանիքներում ամուսիններըիրենց պահում են այնպես, որ կրկնեն իրենց ինֆանտիլ իրավիճակները, դրանք էլ կրկնվում են և շարունակում են մնալ չլուծված։

3․ Ընտանիքի ծնողական մոդել։

Ըստ Բոդիի, անհատը իր ամուսնական դերը վերցնում է նույնականացվելով իր սեռի ծնողի հետ։ Այս սխեմայի մեջ է մտնում նաև ամուսիններից մյուսի իր սեռի ծնողի հետ նույնականացումը։ Ծնողական հարաբերությունների ձևը անհատի համար դառնում է չափանիշ։ Ամուսնական կյանքում զույգերը փորձում են հարմարեցնել իրենց հարաբերությունները իրենց ներքին սխեմային։ Հաճախ սիրահարվածության ազդեցության տակ գտնվելով զիջման է գնում, երբեմն հրաժարվելով իր ծրագրից, զուգակցին հարմարվելու համար, ինչը բերում է ներքին հակասությունների։ Բայց որոշ ժամանակ անց ներքին ծրագիրը իր մասին իմաց է տալիս և անհատի մոտ նկատվում է հակում վերադառնալու ծրագրվար ճանապարհին։ Բայց զուգընկերը նորից շարունակում է նրան տանել իր ճանապարհով, այսպիսով, ստեղծվում են հիմքեր կոնֆլիկտի ծագման համար։

Բիհևիորիստական մոտեցումը ամուսնական թերապիայում

Բիհևիորիստական մոտեցումը հակված չէ պարզել ամուսնական անհամատեղելիության խորը, թաքնված պատճառները, բայց ամենից առաջ ուղղված է զույգի վարքի փոփոխմանը, սրա հետ մեկտեղ օգտագործելով պայմանականացման և ուսուցման մեթոդը։ Այս մոտեցումը ապահովում է հետևյալը․

a.              ամուսինների փոխադարձ դրական վարքի կառավարումը,

b.             անհրաժեշտ սոցիալական իմացությունների և կարողությունների ստացում, հատկապես շփման և առաջացող խնդիրների միասին լուծման շրջանակներում։

c.              աշխատել և ռեալիզացնել ամուսնական համաձայնությունը իրենց վարքի փոխադարձ փոփոխության վերաբերյալ։

Ամուսնական վարքի, ինչպես նաև ընդհանրապես անձի վարքի վրա, համաձայն բիհևիորիստական տեսության, ազդեցություն են թողնում, մի կողմից, դրդիչ ուժերը կամ իրավիճակը, որոնք եղել են ամուսնությունից առաջ, և մյուս կողմից՝ ստիմուլները /արդյունքները և հետևանքները/, որոնք եղել են ամուսնությունից հետո։ 

1․Փոխադարձաբար դրական վարք։

Փոխադարձաբար դրական վարքի ստեղծման համար պայմանները ծառայում են որպես հղում ամուսինների մոտ համագործակցելու ցանկություն առաջացնելու, բուժմանը ճիշտ վերաբերվելու համար, ինչպես նաև հիմք է ծառայում վարքում ցանկալի փոփոխությունների հայտնվելու և հետագայում դրանց ամրապնդման համար, և, վերջապես, հանդիսանում է բիհևիորիստական մոտեցման սկզբունքներից մեկը ամուսնական թերապիայում։

2․ Հմտություններ և կարողություններ։

Վարքաբանական մոտեցումը ամուսնական թերապիայում ենթադրում է, որ կոնֆլիկտային ընտանիքների ամուսինները բավականաչափ չեն տիրապետում հիմնական սօցիալական հմտություններին և նորմերին․ ամենից առաջ նրանք չեն կարողանում ճիշտ շփվել, փոխհարաբերվել և արդյունավետ կերպով լուծել առաջացող խնդիրները։ Սրա համար գոյություն ունեն վարժությունների մի ամբողջ շարք, որոնք ուղղված են այսպիսի հմտությունների աստիճանաբար ձևավորմանը։

Համակարգային մոտեցումը ամուսնական թերապիայում

Համակարգային մոտեցումը հանդիսանում է ժամանակակից գիտական մոտեցում, որը լայն կերպով կիրառվում է գիտության և տեխնիկայի տարբեր ոլորտներում։ Ամուսնական թերապիայի շրջանակներում կարելի է առանձնացնել մոտեցում, կապված տեսության ընդհանուր համակարգով, և ահտուկ համակարգային մոտեցում, իր սկիզբը դնելով ընտանեկան թերապիայի շրջանակներում։

Համակարգային մոտեցման կիրառումը ամուսնական թերապիայի պրակտիկայում նշանակում է, որ հետազոտողի ուշադրությությունն ուղղված է ամուսնական զույգի կամ ընտանիքի բոլոր անդամների վարքի փոխհամաձայնության վրա: Ուսումնասիրվում է զույգի մեկ անդամի վարքի ազդեցությունը մյուսի վրա, կամ ընտանիքի մյուս անդամների վրա, ինչպես նաև նրանց ռեակցիայի ազդեցությունը ընտանիքի անդամների վարքի հանդեպ, որոնք առաջացնում են այդ ռեակցիաները: Պետք է նշել, որ ընտանիքի բոլոր անդամների վարքի հետևանքների այսպիսի ուսումնասիրությունը, բնորոշ է ոչ միայն համակարգային մոտեցմանը, այլ նաև վարքաբանական մոտեցմանը, երբ վարքի փոփոխությունների դպքում խրախուսանքի և պատժի մեթոդի կիրառումը ուղղված է վարքի որոշակի ձևերի ֆիկսացիային կամ վերացմանը, հետագայում դրանց ի հայտ գալու հաճախականության հսկողության համար: Իսկ համակարգային մոտեցման ժամանակ հատուկ ուշադրություն է դարձվում համակարգի հավասարակշռությանը, կամ նրա հոմեոստազին, այսինքն համակարգի կարողությունը պահել անհրաժեշտ հավասարակշռությունը արտաքին ազդեցությունների դեպքում: Համակարգը կարող է պարունակել նաև թերի /պաթոլոգիկ/ էլեմենտներ: Որոշակի ախտանիշներ կամ խնդիրներ, որոնք նպաստում են ընտանիքում ամուսնական անբավարարվածության և դիսհարմոնյայի առաջացմանը և որոնք  պետք է վերացնել ամուսնական թերապիայի ընթացքում, միաժամանակ կարող են իրականացնել ընտանիքի կայունացման ֆունկցիա:

Ռացիոնալ- դաստիարակող /կրթող/ մոտեցում

Այս կոնցեպցիայի կողմնակիցները ամուսնական խնդիրներում և կոնֆլիկտներում տեսնում են ոչ խելամիտ հարաբերությունների դրսևորում ամուսնական և առորյա կյանքում, ամուսնական դաշինքի օրինաչափությունների մասին անտեղյակության հետևանքները, որոնք հիմնված են անիրական պատկերացումների վրա, որոնք նշվում են մի քանի հեղինակների կողմից, որպես <<ամուսնական և ընտանեկան միֆեր>>: Տվյալ մոտեցումն իրենից ներկայացնում է ռացիաոնալ սկզբի վերականգնում, ամեն բանի հանդեպ ադեկվատ գնահատական և առաջացած խնդիրների պրակտիկ լուծում, ռոմանտիկ փայլի նվազեցում, ընտանեկան և ամուսնական հարաբերությունների զարգացման օրինաչափությունների մասին զույգին տեղեկացնելով:

Ռացիոնալ մոտեցումը հոգեթերապիայում կողմնորոշված է տրամաբանական մտածողության վրա, էմոցիաները կրճատված են, հոգեբանը օգնում է այցելուին բացահայտել իր մտածողության իռացիոնալ ձևերը, որոնք կողակցի հանդեպ իռացիոնալ հարաբերության հետ մեկտեղ նպաստում են ամուսնական հարաբերությունների խանգարմանը: Սկզբում հոգեբանը զրուցում է այցելուների հետ, իսկ հետո համակարգում է հստակ հրահանգներ և առաջարկություններ, որոնք վերաբերում են վարքի ցանկալի փոփոխություններին, և տալիս է տնային առաջադրանք:

Մտածողության իռացիոնալ ձևերը, վերամշակման կարիք ունեցող, որոշ հետազոտողներ բնորոխում էին որպես միֆեր, դրան են վերաբերվում հետևյալ նշումները.

1)  միֆ հավերժ սիրո մասին - կողակիցս պետք է սիրի ինձ հավերժ, նույնիսկ երբ ես հոգնեցուցիչ եմ, կամ պահում եմ ինձ հիմար կամ զզվելի կերպով,

2)   միֆ սիրո կախարդական ուժի մասին - սերն ինքն իրենով հնարավոր է դարձնում բոլոր խնդիրների լուծումները, ամենակարևորը սիրել իրար, մնացածն ինքն իրեն կհարթվի,

3)  միֆ էմոցիաների արտաքին հաղորդման մասին - էմոցիաներս ինձ հաղորդում են ուրիշ մարդիկ, <<շոյիր ինձ>>, <<ինձ երջանիկ դարձրու>>, իսկ ես իմ էմոցիաների համար պատասխանատու չեմ,

4) միֆ հասկացությունների բացարձակության մասին – որոշները <<ամբողջությամբ աղետալի են>>, մյուսները <<հիասքանչ են>>, հաջորդները <<ամբողջությամբ անբարո են>>,

5) միֆ չարությանը կամ բարությանը համապատասխան պատասխանի մասին – ինչքան վատություն զուգընկերս ինձ է արել, այդքան էլ ես նրան պետք է անեմ:

6) միֆ դժբախտության մասին – ինչու պետք է դա հենց ինձ հետ պատահեր, ես դրան արժանի չէի:

Արժեքային մոտեցումը ամուսնական թերապիայում

Այս մոտեցման մեջ ընտանիքում հակասությունների վերացումը կատարվում է նրան բարձր արժեքների վրա կողմնորոշելու ճանապարհով, այլ ոչ թե ամուսիններից յուրաքանչյուրի հասարակ էգոիստական պահանջմունքներ, նպատակները և ցանկությունները բավարարելու ճանապարհով: Տվյալ մոտեցումը կարելի էր նաև անվանել բարոյախրատական: Արժեքային մոտեցումը բավականին հայտնի է և նկարագրվում է ոչ միայն ժամանակակից հետամուսնական գրականության մեջ, այլև այն հաճախ հանդես է գալիս փիլիսոփայական-մարդաբանական ձևերով, քան կլինիկապես կողմնորոշված աշխատանքներում: Այն հիմնվում է  դրույթների և հասկացությունների վրա այն մասին, թե ինչպիսին պետք է լինի ամուսնությունը ըստ անհատական և հասարակական իդեալների տեսանկյունից: Մարդիկ պետք է ընտրեն ճիշտ կյանքի ճանապարհ, փորձեն ճիշտ վարվել մեկը մյուսի հետ և սիրել իրար, սիրել նաև նշանակում է հասկանալ ուրիշին, և անվերապահորեն հոգ տանել նրան: Համագործակցությունը, օգնությունը ուրիշին, անձնազոհությունը ունեն մեծ արժեք, քան էգոիստաբար ձգտումը սեփական օգուտին: 

Խոսքը գնում է ոչ միայն փիլիսոփայական-էթիկական դրույթների մասին: Որոշ հասկացություններ, որոնք օգտագործվում են արժեքային մոտեցման մեջ, հիմնվում են էքսպերիմենտալ հոգեբանության շրջանակներում կատարված տվյալ հետազոտությունների վրա, որոնք ցույց են տալիս, որ սո-օպերատիվ ռազմավարությունը որոշակի նպատակների հասնելու դեպքում ավելի արդյունավետ է, քան մարտնչելու ռազմավարությունը, ինչպես նաև էմպիրիկ-հոգեբանական  տվյալները  անձի հասունացման փուլերի մասին: Ըստ դրա հասունացման աստիճանի եսասիրական մղումները զիջում են իրենց տեղը զարգացող հասարակական մղումներին:

Կրիվոհլավը /1979/ առանձնացնում է հասունացման 4 փուլ: Առաջին փուլում անհատը ընդունում է ամենինչ, ինչն իրենից պահանջվում է, արտաքին սոցիալական աղբյուրներից: Նպատակը այն բանի, ինչն իր հետ տեղի է ունենում, հանդիսանում է հենց ինքը: Երկրորդ փուլում  զարգացման ինքնաուղորդվածությունը պահպանվում է, բաըց անհատը դառնում է ավելի ինքնուրույն: Այս փուլը բնորոշվում է ուրիշներից հարաբերական անկախության ձգտումով: Անհատի ուժը կայանում է հենց սրանում, նա <<կանգնում է սեփական ոտքերի վրա>>: Երրորդ փուլում  ի հայտ է գալիս նոր նպատակ. Անհատը պարզում է, որ իր շուրջ կան մարդիկ: Բայց դրանց ընկալումը նույն հավասարության վրա է գտնվում, նա իրեն համեմատում է մյուսների հետ, հնարավոր կռվի և հաղթանակի տեսանկյունից: Չորրորդ փուլում  անհատը սկսում է հասկանալ, որ մրցակցությամբ չի կարելի ամենինչ լուծել, որ գոյություն ունի նաև համագործակցություն: Նա համոզվում է նրանում, որ ուժեր կարող ես վերցնել ոչ միայն ինքդ քեզնից, այլև արտաքին աղբյուրներից: Այս փուլը բնորոշվում է այլ մարդկանց հանդեպ մոտեցման արմատական փոփոխությամբ. << Ես և դուն>> զիջում է իր տեղը <<ես և դուին>>, այսինքն <<մենք>> ինչպես մեկ միավոր:

Խորհրդային մասնագետների մոտեցումը ամուսնական թերապիայում

ԽՍՀՄ-ում պահպանվել է սկզբնական տերմինը <<ընտանեկան թերապիա>>, որը օգտագործվում է ինչպես ամուսնական թերապիան նշելու համար, այնպես էլ  իրական ընտանեկան թերապիայի համար:

Մյագերը և Միշինան ընտանեկան հոգեթերապիան բացատրում են որպես հոգեթերապիայի յուրահատուկ ձև, որը ուղղված է միջանձնային հարաբերությունների  փոփոխմանը, նրա նպատակն է՝ վերացնել ընտանիքում էմոցիոնալ խանգարումները: Աշխատանքի ընթացքում մի ընտանիքի հետ, որտեղ կա նևրոտիկ, հոգեթերապիայի նպատակն է հանդիսանում ընտանեկան կապերի վերականգնմանը հասնելը, ինչպես նաև նևրոտիկ շփման մոդելի վերամշակում:

Ամուսնական կամ ընտանեկան թերապիայի սկզբում ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամ հնարավորություն ունի դնել իր հայացքները խնդրի վերաբերյալ, ընտանիքում առաջացող: Հոգեբանը բացատրում է, որ նա հանդես է գալու դիտողի և մեկնաբանողի դերում, բայց ոչ դատավորի: Նա խթանում է այցելուների շփումանը, փոխազդմանը, որի ընթացքում բացահայտվում է կոնֆլիկտի պաթոգենեզը և ընտանիքի անդամների միջև շփման ձևերը, գնահատում է պաշտպանական ռեակցիաները էմոցիոնալ խնդիրների հնարավոր պատճառների և ընտանիքից դուրս փոխհարաբերություննրի խանգարման տեսանկյունից:

Ընտանիքում հիմնական դիսհարմոնյան հանդիսանում է հարաբերությունների փոխկապվածության չգիտակցումը, հարաբերությունները նևրոտիկ բաղադրիչներով, որը վերաբերում է զույգի ձգտմանը վերցնել ընտանիքում լիդերությունը, որը կապված է մեկը մյուսի հետ հակամարտելու հետ, և այլն: Ամուսնական կամ ընտանեկան թերապիայի ընթացքը ներգրավում է աստիճանաբար անցում զրույցից այս կամ այն երևույթին, որը նկատվում է ընտանիքում, հասկանալով այդ երևույթների պատճառը: Վերլուծվում են ոչ ադեկվատ փոխադարձ պահանջմունքներ և ընտանեկան դերերի կատարում: Հաջորդ փուլը դառնում է  կապերի խանգարված համակարգի վերակառուցման և, վերջապես, նոր հիմքերի և ռեակցիայի ձևերի ձևավորման փուլ:

Միշինան անցկացրել է հետազոտություններ ամուսնական թերապիայի ընթացքում, ընդգրկելով 60 զույգ, որում գոնե զույգից մեկը նևրոտիկ է, հիմնականում շեշտը դնելով նրանց վրա:

Ինչպես տեսնում ենք, այս դեպքում թերապևտիկ ազդեցության գլխավոր առարկան ընտանիքի առանձին անդամն է, իսկ ընտանիքը հանդես է գալիս որպես այդ իսկ ազդեցության միջոց: Ընդ որում թերապիական ազդեցությունը կարող է և ուղղված լինել ամբողջական ընտանիքին, սակայն միայն ընտանիքի առանձին անդամի վրա ազդեցություն գործելու նպատակով: Ընտանեկան հոգեթերապիայի նմանատիպ մեկնաբանության ենք հանդիպում Էյդեմիլերի մոտ: Նա մասնավորապես նշում է, որ ընտանեկան հոգեթերապիան հոգեթերապիայի ոլորտ է, որը ներառում է ընտանիքի հետազոտությունը և հիվանդությունների կանխարգելման ու բուժման, ինչպես նաև հետագա հասարակական աշխատանքային վերականգնման նպատակով ընտանիքի վրա ազդեցությունը: Էյդեմիլերը նշում է, որ ընտանեկան հոգեթերապիայի մեթոդները կիրառելի են այնպիսի շեղումների դեպքում, ինչպիսիք են նևրոզները, սուր հուզական և սուիցիդալ հակազդեցությունները, վարքի իրադրական պայմանավորվածություն ունեցող շեղումները, հարբեցողությունը, թմրամոլությունը, փսիխոպաթիաները, փսիխոզները և հոգեմարմնական (փսիխոսոմատիկ) հիվանդությունները: 

Գրականության

1. Алешина, Ю.(1999). Индивидуальное и семейное психологическое консультирова- ние. – М.: Независимая фирма “Класс”
2. Кратохвил С. Психотерапия семейно-сексуальных дисгармоний Пер. с чешск. — М.: Медицина, 1991. — 336 с
3.  Шнейдер, Лидия Бернгардовна. Семейная психология. — М.: Деловая книга, 1999. — 3000 экз
4.  Андреева Т. В., «Психология современной семьи. Монография. — СПб.: Речь. — 436 с.: ил.» 2005