Ինչպես կամավոր դառնալ ստրուկ կամ Երրորդ ալիքի էքսպերիմենտը...

1957 թվականին Կալիֆոռնիայի Պալո-Ալտոյի միջնակարգ դպրոցի պատմության ուսուցիչ Ռոն Ջոնսը իրականացրեց սոցիալական մի էսպերիմենտ, որը մնաց պատմության մեջ` որպես «Երրորդ ալիքի գիտափորձ» /The Third Wawe/: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ուսումնասիրության դասաժամին աշակերտներից մեկը հարցրեց ուսուցչին, թե ինչպես կարող էին Գերմանիայի շարքային քաղաքացիները ձևացնել, թե ոչինչ չգիտեն այն մասին, թե ինչ է կատարվում համակենտրոնացման ճամբարներում: Ջոնսը այս հարցին որոշեց պատասխանել զննական օրինակով:

   Երկուշաբթի նա աշակերտներին կարդաց դասախոսություն կարգապահության ուժի մասին: Այն մասին, թե ինչ է զգում մարզիկը, երբ համառորեն և պարբերաբար մարզվում է, որպեսզի հաջողության հասնի մրցումներում, թե ինչպես է բալետի պարուհին կամ նկարիչը միևնույն շարժումը կամ շտրիխը կրկնում, որպեսզի հասնի կատարելության: Ջոնսը կարգադրեց աշակերտներին նստել զգաստ վիճակում, քանի որ դա լավագույնս է անդրադառնում ուսման առաջադիմության վրա: Ապա նա հրամայեց աշակերտներին մի քանի անգամ կանգնել և նստել նույն դիրքով, ապա նույն կերպ բացարձակ անաղմուկ դուրս գալ և մտնել լսարան: Աշակերտներին դուր եկավ խաղը, և նրանք միանգամից ընդունեցին խաղի կանոնները:

      Երեքշաբթի ուսուցիչը մտավ դասարան և հայտնաբերեց, որ բոլորը լուռ, զգաստ դիրքում նստած, իրեն են սպասում: Աշակերտներից ոմանք ժպտում էին, բայց մնացածը ամբողջովին դերի մեջ էին: Ջոնսը բացատրեց բոլորին ընդհանուրի գաղափարը և կարգադրեց բոլորին մի քանի անգամ խոռով գոչել “Ուժը կարգապահության մեջ է, ուժը կարգապահության մեջ է” լոզունգը: Դասի ավարտին Ջոնսը ցույց տվեց ողջույնի նոր ձևը, որով բոլոր աշակերտները պետք է միմյանց դիմավորեին` առաջ պարզած աջ ձեռքը, որը թեքվում է դեպի ձախ ուսը: Այդ ժեստը նա անվանեց Երրորդ Ալիքի բարև: Հաջորդ օրերին աշակերտները միմյանց ողջունում էին բացարձակապես այդ ժեստով:

    Չորեքշաբթի Ջոնսը բոլոր աշակերտներին անդամակցության տոմսեր բաժանեց: Ոչ մի աշակերտ չցանկացավ լքել լսարանը, ավելին` 13 աշակերտ այլ դասերից եկել էին` Ջոնսի փորձին մասնակցելու: Երեք տոմսի վրա նա կարմիր աստղ էր դրել, ինչը նշանակում էր, որ դրանց տերերը ունեն հատուկ առաքելություն. նրանք պետք է տեղյակ պահեին Ջոնսին այն բոլորի մասին, ովքեր չէին ենթարկվում կանոններին: Սակայն, չնայած աստղերը երեքն էին, սակայն կամավոր բանսարկությամբ գործնականում զբաղվում էին 20-ից ավելի աշակերտներ: Աշակերտներից մեկը, ով աչքի էր ընկնում ամուր առողջությամբ և խոշոր մարմնակազմությամբ, հայտարարեց, որ ինքը Ջոնսի թիկնապահն է, և ամենուրեք հետևում էր Ջոնսին: Երեք ամենալավ սովորող աշակերտուհիները ծնողներին պատմել էին դպրոցական գիտափորձի մասին, արդյունում Ջոնսին զանգահարեց տեղի կրոնական առաջնորդը, որը բավարարվեց Ջոնսի այն պատասխանով, որ դասարանն ուսումնասիրում է անձի գորմանական տեսակի: Ջոնսին զարմացնում էր ծնողների պասիվ վերաբերմունքից, որոնք չէին անհանգստանում իրենց երեխաների դպրոցում կատարվող իրադարձություններից: Ավելին` դպրոցի տնօրենն ինքն էր ողջունում աշակերտներին հայտնի Երրորդ աստղի բարևով: Օրվա ավարտին Երրորդ աստղի կազմակերպություն արդեն գրանցված էին 200-ից ավելի աշակերտ, իսկ դասին ներկա էին գտնվում 80 և ավելի աշակերտներ: Նրանցից շատերը այնքան լուրջ էին վերաբերվու կատարվող իրադարձություններին, որ մյուս աակերտներին կարգի էին հրավիրում և պատժում ցանկացած անկարգապահության դեպքում:

     Հինգշաբթի Ջոնսը ներկայացրեց իր շարժման հիմնական գաղափարը: Նա բացատրեց, որ աշակերտները համազգային երիտասարդական շարժման մասնիկ են, որ մնացած դպրոցներում էլ են նման խմորումներ կատարվում, որոնց նպատակը քաղաքական փոփոխություններ իրականացնելն է: Ապա Ջոնսը կարգադրեց երեք հոգու դուրս բերել և գրադարանում փակել երեք աշակերտուհիներին, որոնց հավատարմությունը իրենց գաղափարախոսությանը կասկածելի էր: Ջոնսը պատմեց, որ ուրբաթ կեսօրին Երրորդ ալիք շարժման մասին հեռսուստատեսությամբ կհայտատարի շարժման առաջնորդը, ինչպես նաև կներկայացնի նախագահի նոր թեկնածուին:

      Ուրբաթ 200 և ավելի աշակերտներ հավաքված էին դասարանում, ամենուր փակցված էին Երրորդ ալիքի լոպոտիպերն ու կարգախոսերը: Ուղիղ 12-ին Ջոնսը փակեց դռները և յուրաքանչյուր դռան մոտ կանգնեցրեց մեկական ժամապահ, սենյակում կային նաև լրագրողներ, որոնց խաղում էին Ջոնսի ընկերները: “Նախքան ազգային ասուլիսը ես ցանկանում եմ հանրությանը ցույց տալ, թե որքան կարգախահ եք դուք և հավատարիմ գաղափարախոսությանը”: Այս խոսքերով ուսուցիչը ողջունեց, և միանգամից 200 աշակերտներ կատարեցին նույնը, ապա մեկ մարդու նման գոչեցին. “Ուժը կարգապահության մեջ է”: Ապա ուղին ժամը մեկին Ջոնսը միացրեց հեռուստացույցը, բայց էկրանին ոչինչ չհայտնվեց:

   Այդ ժամանակ նա դիմեց աշակերտներին.”Ուշադիր լսեք: Չկա ոչ մի առաջնորդ: Գոյություն չունի ոչ մի համազգային երիտասարդական շարժում, Ձեզ վրա ներգործում էին, դուք ենթարկվում էիք մանիպուլյացիայի: Ձեզ ուղղորդում էին ձեր հավակնությունները: Դուք ոչնչով առավել և պակաս չեք այն գերմանացիներից, որոնց մենք ուոսումնասիրում էինք: Դուք մտածում էիք, որ դուք արտոնյալ եք և ընտրյալ այն բոլորից, ովքեր չկան այս սենյակում: Դուք փոխել էիք ձեր ազատությունը հարմարավետությամբ”: Դրանից հետո Ջոնսը ցուցադրեց նացիստական Գերմանիայի մասին տեսաֆիլմը: Նմանությունները ակնհայտ էին:

    “Եթե մեզ հաջողվեց կատարելապես կրկնել գերմանական մենթալիտետը, ապա ձեզնից ոչ ոք երբեք չի խոստովանի, որ ներկա է գտնվել Երրորդ ալիքի վերջնական հավաքին: Գերմանացիների նման ձեզ դժվար կլինի ընդունել, թե որքան հեռու էիք գնացել ձեր ամբիցիաներում”: Աշակերտները հեռանում էին չնշված վիճակում, իսկ ոմանք հազիվ էին զսպում արցունքները: